Lexical Approach Là Gì? Cách Tiếp Cận Ngôn Ngữ Qua Hệ Thống Từ Vựng Và Cụm Từ

Trong lịch sử giảng dạy ngôn ngữ, chúng ta thường quen với mô hình “Ngữ pháp + Từ vựng”, nơi người học nắm vững các quy tắc chia động từ trước khi lắp ghép các từ đơn lẻ vào. Tuy nhiên, sự ra đời của Lexical Approach (Cách tiếp cận dựa trên từ vựng) do Michael Lewis đề xuất vào những năm 1990 đã tạo nên một cuộc cách mạng. Lexical Approach là gì? Đây là phương pháp dựa trên giả thuyết rằng ngôn ngữ không bao gồm ngữ pháp được lấp đầy bởi từ vựng, mà thực chất là “từ vựng đã được ngữ pháp hóa” (grammaticised lexis).

Thay vì tập trung vào các quy tắc lý thuyết khô khan, Lexical Approach nhấn mạnh việc tiếp thu các “Chunks” (nhóm từ) và “Collocations” (những từ thường đi đôi với nhau). Phương pháp này tin rằng bộ não con người không sản sinh ngôn ngữ bằng cách lắp ghép từng từ một theo công thức, mà bằng cách truy xuất các cụm từ có sẵn từ bộ nhớ dài hạn. Điều này giúp người học giao tiếp trôi chảy, tự nhiên và giống người bản xứ hơn.

Bài viết này sẽ phân tích sâu các nguyên lý cốt lõi, vai trò của Lexis và cách ứng dụng thực tế phương pháp này để đột phá khả năng ngoại ngữ của bạn.

1. Những Nguyên Lý Cốt Lõi Của Phương Pháp Lexical Approach

Để áp dụng hiệu quả Lexical Approach, người học cần thay đổi hoàn toàn tư duy về cấu trúc ngôn ngữ.

1.1. Ngôn Ngữ Là Các Cụm Từ (Language Consists of Chunks)

Nguyên lý quan trọng nhất của Lexical Approach là coi ngôn ngữ là sự kết hợp của các nhóm từ có nghĩa. Thay vì học từ “decision” đơn lẻ, người học sẽ học cụm “make a decision”. Bộ não lưu trữ các đơn vị này như một khối duy nhất, giúp việc phản xạ trong giao tiếp nhanh hơn vì không cần tốn thời gian suy nghĩ xem động từ nào đi với danh từ nào.

1.2. Sự Ưu Tiên Của Ý Nghĩa So Với Cấu Trúc

Michael Lewis lập luận rằng khả năng giao tiếp thành công phụ thuộc vào vốn từ vựng phong phú hơn là sự chính xác tuyệt đối về ngữ pháp. Trong thực tế, một người có vốn từ vựng tốt nhưng sai ngữ pháp vẫn có thể truyền đạt thông điệp, trong khi một người giỏi ngữ pháp nhưng thiếu từ vựng sẽ bị tê liệt trong giao tiếp. Lexical Approach đặt trọng tâm vào việc hiểu ý nghĩa (meaning) và tính ứng dụng của các cụm từ trong ngữ cảnh thực tế.

1.3. Học Tập Qua Tiếp Xúc (Exposure) Và Nhận Thức (Notice)

Thay vì làm các bài tập chia động từ, Lexical Approach khuyến khích người học tiếp xúc với lượng lớn tài liệu “thật” (authentic materials) như báo chí, phim ảnh, podcast. Nhiệm vụ của người học là “Notice” (nhận diện) các mẫu câu và cụm từ xuất hiện thường xuyên, từ đó dần dần nội hóa chúng vào kho tàng ngôn ngữ cá nhân một cách tự nhiên.

2. Phân Loại Các Đơn Vị Lexis Trong Hệ Thống Ngôn Ngữ

Trong Lexical Approach, từ vựng được chia thành nhiều dạng khác nhau, vượt xa định nghĩa của một “từ” đơn thuần.

2.1. Collocations (Sự kết hợp từ)

Đây là sự kết hợp tự nhiên giữa hai hoặc nhiều từ theo thói quen của người bản xứ.

• Adjective + Noun: Strong coffee (không dùng powerful coffee).

• Verb + Noun: Commit a crime (không dùng do a crime). Việc làm chủ Collocations chính là chìa khóa để lời nói của bạn không bị “gượng” và mang tính bản địa cao.

2.2. Fixed Expressions (Diễn đạt cố định)

Những cụm từ không bao giờ thay đổi cấu trúc và thường mang nghĩa đặc biệt.

• Lời chào hỏi: How do you do?

• Thành ngữ: A piece of cake, Out of the blue. Những biểu đạt này giúp người học xử lý các tình huống giao tiếp xã hội một cách mượt mà mà không cần phân tích cú pháp.

2.3. Semi-fixed Expressions (Diễn đạt bán cố định)

Những khung câu có sẵn một phần, người học có thể thay đổi một vài thành phần để phù hợp với ý muốn.

• Ví dụ: Could you pass me the [danh từ]…? hoặc I’m sorry to hear that [mệnh đề]. Việc nắm vững các khung câu này giúp bạn tạo ra hàng nghìn câu nói khác nhau chỉ từ một cấu trúc nền tảng.

3. Lợi Ích Vượt Trội Của Lexical Approach Đối Với Người Học

Tại sao Lexical Approach lại được coi là phương pháp tối ưu cho những người muốn đạt đến trình độ cao cấp (Advanced)?

3.1. Tăng Cường Độ Trôi Chảy (Fluency)

Độ trôi chảy phụ thuộc vào khả năng truy xuất dữ liệu từ bộ não. Khi bạn học theo cụm từ, bạn đang giảm tải cho bộ não. Thay vì xử lý 5 từ riêng lẻ, não bộ chỉ xử lý 1 “chunk”. Điều này giúp loại bỏ sự ngập ngừng và tạo ra dòng chảy ngôn ngữ tự nhiên hơn.

3.2. Giảm Thiểu Lỗi Sai Ngữ Pháp Vô Thức

Nhiều lỗi ngữ pháp phát sinh do người học cố gắng dịch từ tiếng mẹ đẻ sang ngoại ngữ theo từng từ. Khi học theo cụm (ví dụ học luôn I have been to thay vì phân tích thì hiện tại hoàn thành), bạn sẽ sử dụng đúng cấu trúc một cách tự động mà không cần phải nhớ các quy tắc chia động từ phức tạp.

3.3. Nâng Cao Khả Năng Nghe Hiểu

Người học theo Lexical Approach có xu hướng nghe theo cụm ý nghĩa thay vì nghe từng từ. Điều này cực kỳ quan trọng khi đối thoại với người bản ngữ nói nhanh. Bạn sẽ nhận diện được các mẫu âm thanh quen thuộc của các cụm từ phổ biến, từ đó hiểu được thông điệp chính ngay cả khi không nghe rõ toàn bộ các từ đơn lẻ.

4. Cách Ứng Dụng Lexical Approach Vào Quá Trình Tự Học

Chuyển từ lý thuyết sang thực hành đòi hỏi sự thay đổi trong cách ghi chép và tiếp cận tài liệu.

4.1. Thay Đổi Cách Ghi Chép Từ Vựng

Đừng bao giờ ghi một từ đơn lẻ vào sổ tay.

• Sai: Knowledge (danh từ): Kiến thức.

• Đúng: Gain/Acquire knowledge (đạt được kiến thức), Deep knowledge (kiến thức sâu rộng). Hãy ghi chép từ vựng theo cặp hoặc câu ví dụ thực tế. Điều này giúp bạn biết cách sử dụng từ ngay khi vừa học xong.

4.2. Sử Dụng Từ Điển Collocations

Hãy trang bị cho mình các từ điển chuyên biệt như Oxford Collocations Dictionary. Khi tra một từ, hãy chú ý đến danh sách các động từ và tính từ đi kèm với nó. Đây là nguồn tài liệu quý giá nhất cho phương pháp Lexical Approach.

4.3. Luyện Tập Qua Kỹ Thuật Shadowing Với Chunks

Khi luyện nói theo phương pháp Shadowing (nhại lại), đừng chỉ chú ý đến phát âm. Hãy chú ý đến cách người bản xứ ngắt nghỉ giữa các cụm từ. Việc bắt chước cách ngắt nghỉ này giúp bạn làm quen với nhịp điệu của các “chunks” trong thực tế.

5. Vai Trò Của Giáo Viên Trong Phương Pháp Lexical Approach

Trong lớp học Lexical, vai trò của người thầy có sự chuyển dịch đáng kể.

5.1. Chuyển Từ Giảng Giải Sang Chỉ Dẫn (Pointing Out)

Thay vì đứng trên bục giảng giải thích các quy tắc ngữ pháp phức tạp, giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, giúp học sinh “Notice” (nhận diện) các cụm từ quan trọng trong bài đọc hoặc bài nghe. Giáo viên giúp học sinh thấy được các mẫu hình (patterns) ngôn ngữ đang vận hành trong thực tế.

5.2. Thiết Kế Bài Tập Dựa Trên Cụm Từ

Các bài tập trong lớp học Lexical thường không phải là điền dạng đúng của động từ, mà là ghép các cặp từ (Matching collocations), điền từ vào cụm cố định, hoặc viết lại câu sử dụng các semi-fixed expressions. Mục tiêu là để học sinh quen với việc “lắp ghép” các khối ngôn ngữ có sẵn.

6. Thách Thức Và Những Hiểu Lầm Về Lexical Approach

Mặc dù hiệu quả, Lexical Approach không phải là chiếc đũa thần và vẫn có những điểm cần lưu ý.

6.1. Lexical Approach Có Phải Là Loại Bỏ Ngữ Pháp?

Đây là hiểu lầm phổ biến nhất. Thực tế, Lexical Approach không loại bỏ ngữ pháp mà coi ngữ pháp là một phần không thể tách rời của từ vựng. Thay vì học ngữ pháp như một hệ thống quy tắc độc lập, người học tiếp thu ngữ pháp thông qua việc quan sát cách các cụm từ thay đổi trong các ngữ cảnh khác nhau.

6.2. Khối Lượng Dữ Liệu Cần Ghi Nhớ

Vì học theo cụm, số lượng đơn vị cần nhớ có vẻ sẽ nhiều hơn so với việc học từ đơn. Tuy nhiên, việc nhớ 1 cụm từ có nghĩa thực tế lại dễ hơn nhiều so với việc nhớ 10 quy tắc ngữ pháp trừu tượng và cố gắng áp dụng chúng một cách máy móc.

7. Lexical Approach Và Sự Hỗ Trợ Của Ngôn Ngữ Học Ngữ Liệu (Corpus Linguistics)

Sự phát triển của công nghệ máy tính đã cung cấp bằng chứng thực nghiệm vững chắc nhất cho tính hiệu quả của phương pháp Lexical Approach.

7.1. Khai Thác Sức Mạnh Của Các Kho Ngữ Liệu (Corpora)

Các kho ngữ liệu như British National Corpus (BNC) hay Corpus of Contemporary American English (COCA) là tập hợp hàng tỷ từ vựng từ thực tế đời sống. Lexical Approach khuyến khích người học sử dụng các công cụ này để tra cứu tần suất xuất hiện của các cụm từ. Thay vì đoán mò, người học có thể xác định chính xác một tính từ có thực sự đi kèm với một danh từ cụ thể hay không dựa trên dữ liệu sử dụng thực tế của hàng triệu người bản xứ.

7.2. Tầm Quan Trọng Của Tính Xác Thực (Authenticity)

Trong Lexical Approach, các văn bản “nhân tạo” trong sách giáo khoa thường bị hạn chế vì chúng cố gắng nhồi nhét ngữ pháp. Ngược lại, việc sử dụng ngữ liệu thực tế giúp người học tiếp cận với “ngôn ngữ sống”. Qua các công cụ phân tích dữ liệu, người học sẽ thấy rằng ngôn ngữ không vận hành theo các quy tắc cứng nhắc mà vận hành theo các “khuôn mẫu” (patterns) lặp đi lặp lại.

8. Xây Dựng Lộ Trình Phát Triển Kỹ Năng “Lexical Competence”

Để đạt được năng lực từ vựng (Lexical Competence), người học cần trải qua các giai đoạn rèn luyện nhận thức có hệ thống.

8.1. Giai Đoạn “De-fossilization” – Phá Bỏ Thói Quen Cũ

Nhiều người học bị “hóa thạch” lỗi sai do thói quen dịch từng từ từ tiếng mẹ đẻ. Lexical Approach giúp người học thực hiện quá trình “De-fossilization” bằng cách buộc họ phải nhìn nhận lại các lỗi sai không phải ở góc độ ngữ pháp mà ở góc độ “không tự nhiên” (unnaturalness). Ví dụ, thay vì sửa lỗi chia động từ, giáo viên sẽ chỉ ra rằng người bản xứ không bao giờ nói cụm từ đó theo cách như vậy.

8.2. Kỹ Thuật “Collocation Dictation” Trong Luyện Tập

Đây là một bài tập nâng cao trong Lexical Approach. Thay vì chép chính tả từng từ, người học sẽ nghe và chép lại các cụm từ (chunks). Điều này rèn luyện khả năng dự đoán ngôn ngữ. Khi nghe thấy từ đầu tiên của một cụm cố định, bộ não người học sẽ tự động kích hoạt và chuẩn bị cho những từ tiếp theo, giúp tăng tốc độ xử lý thông tin lên gấp nhiều lần.

9. Lexical Approach Trong Giao Tiếp Chuyên Ngành (ESP)

Phương pháp này đặc biệt hiệu quả trong việc học tiếng Anh chuyên ngành (English for Specific Purposes) như Y khoa, Pháp lý hay Công nghệ thông tin.

9.1. Làm Chủ “Biệt Ngữ” Qua Các Khung Câu Bán Cố Định

Trong môi trường chuyên nghiệp, việc sử dụng đúng thuật ngữ là chưa đủ, bạn phải đặt chúng vào đúng khung câu văn hóa của ngành đó. Lexical Approach giúp nhân sự cấp cao nắm bắt các cấu trúc như “The parties hereto agree that…” trong pháp lý hay “Clinical trials have shown that…” trong y học. Việc học các khối ngôn ngữ này giúp chuyên gia thể hiện sự uy tín và chuyên môn ngay lập tức.

9.2. Giảm Thiểu Sự Mơ Hồ Trong Giao Tiếp Kỹ Thuật

Trong kỹ thuật, sự mơ hồ là một rủi ro lớn. Lexical Approach tập trung vào các cụm từ có nghĩa đơn nhất và cố định, giúp loại bỏ các cách diễn đạt đa nghĩa hoặc gây hiểu lầm. Bằng cách sử dụng các “Lexical units” chuẩn mực của ngành, thông tin được truyền tải một cách chính xác và hiệu quả nhất giữa các cộng đồng chuyên môn toàn cầu.

Kết Luận

Lexical Approach không chỉ là một phương pháp giảng dạy, mà là một cách nhìn nhận ngôn ngữ gần gũi nhất với cách não bộ chúng ta vận hành. Bằng cách tập trung vào các cụm từ (Chunks) và sự kết hợp từ (Collocations), người học có thể vượt qua rào cào của việc “dịch từ tiếng mẹ đẻ” và tiến gần hơn đến trình độ giao tiếp tự nhiên của người bản xứ.

Làm chủ Lexis là một hành trình bền bỉ của việc quan sát, ghi nhận và thực hành. Hãy bắt đầu thay đổi cách học của mình ngay hôm nay: ngừng học từ đơn, hãy bắt đầu học theo cụm. Chắc chắn bạn sẽ ngạc nhiên về tốc độ cải thiện sự trôi chảy và tự tin trong giao tiếp của mình.

👉 Nếu bạn đang mong muốn nâng cao kỹ năng giảng dạy, đồng thời sở hữu chứng chỉ TESOL Quốc tế uy tín, hãy để ETP TESOL đồng hành. Chúng tôi không chỉ mang đến chương trình học chất lượng, mà còn là một cộng đồng giáo viên đầy nhiệt huyết – nơi bạn được học hỏi, kết nối và phát triển bền vững.

Hãy để ETP TESOL đồng hành cùng bạn trên hành trình chinh phục khoá học TESOL Quốc tế tại Việt Namvà khởi đầu sự nghiệp giảng dạy tiếng Anh chuyên nghiệp. Hãy liên hệ ngay hôm nay để được tư vấn chi tiết về chương trình học TESOL Quốc tế tại Việt Nam, lịch khai giảng và những ưu đãi đặc biệt đang áp dụng.

Bạn có thể tìm đọc thêm về ETP TESOL tại: ETP TESOL VỮNG BƯỚC SỰ NGHIỆP GIÁO VIÊN TIẾNG ANH

Tìm hiểu thêm

• Nhận ngay Ebook ETP TESOL TẶNG bạn
• 7 Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo AI trong giáo dục
• [Thầy cô hỏi, ETP TESOL trả lời #4] Phương pháp hiệu quả để thúc đẩy động lực học tập cho học viên đi làm bận rộn?
• [Thầy cô hỏi, ETP TESOL trả lời #3] Làm thế nào để giáo viên có thể giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhanh chóng và nhớ lâu hơn?
• Chuyên mục “Thầy cô hỏi, ETP TESOL trả lời”