Câu hỏi gợi mở là gì? Tìm hiểu cách đặt câu hỏi gợi mở giúp học sinh tư duy, khám phá và tham gia học tập chủ động hơn trong lớp học hiện đại.

1. Câu hỏi gợi mở là gì? Cách sử dụng hiệu quả trong lớp học hiện đại

Trong giáo dục hiện đại, vai trò của giáo viên không còn là người “truyền đạt” kiến thức một chiều, mà là người “dẫn dắt” học sinh tự khám phá và hình thành tư duy. Một trong những công cụ quan trọng nhất giúp giáo viên làm được điều đó chính là câu hỏi gợi mở.

Biết cách đặt câu hỏi đúng lúc, đúng cách có thể biến một tiết học tẻ nhạt thành một buổi đối thoại sôi nổi, giúp học sinh chủ động suy nghĩ, chia sẻ và tiếp thu kiến thức sâu sắc hơn. Nhưng câu hỏi gợi mở là gì, và vì sao nó lại quan trọng đến vậy trong quá trình dạy học?

1.1 Câu hỏi gợi mở là gì?

Câu hỏi gợi mở (Open-ended question) là loại câu hỏi không yêu cầu câu trả lời “đúng – sai” hoặc “có – không”, mà khuyến khích người học suy nghĩ, phân tích và diễn đạt ý kiến của riêng mình.

Thay vì ép học sinh tìm ra một đáp án duy nhất, câu hỏi gợi mở tạo không gian cho tư duy sáng tạo và phản biện, giúp các em được nói, được chia sẻ và thể hiện quan điểm cá nhân.

1.2. Đặc điểm của câu hỏi gợi mở

Một câu hỏi gợi mở không chỉ đơn thuần là một câu hỏi “không có đáp án duy nhất”, mà còn là cánh cửa dẫn học sinh vào thế giới của tư duy độc lập và sáng tạo. Khác với câu hỏi đóng, nơi học sinh chỉ cần trả lời “có” hoặc “không”, hoặc nhắc lại thông tin trong sách giáo khoa – câu hỏi gợi mở giúp người học được “suy nghĩ bằng chính giọng nói của mình”.

Điểm đặc trưng đầu tiên của câu hỏi gợi mở là tính đa chiều. Không có một câu trả lời duy nhất hay tuyệt đối đúng cho dạng câu hỏi này. Mỗi học sinh có thể tiếp cận vấn đề theo góc nhìn riêng, đưa ra lý giải khác nhau dựa trên trải nghiệm, hiểu biết và khả năng tư duy của mình. Chính sự khác biệt đó làm cho lớp học trở nên sinh động, nơi mỗi ý kiến đều có giá trị và được tôn trọng.

Thứ hai, câu hỏi gợi mở kích thích tư duy phản biện và sáng tạo. Khi đối diện với một câu hỏi mở, học sinh buộc phải quan sát, phân tích, so sánh và đưa ra lập luận logic để bảo vệ ý kiến của mình. Thay vì “thuộc bài”, các em học cách “hiểu bài”, từ đó phát triển khả năng tư duy bậc cao – một năng lực quan trọng trong thế kỷ 21.

Ngoài ra, câu hỏi gợi mở còn mang tính định hướng thay vì áp đặt. Giáo viên không đặt ra câu hỏi để kiểm tra hay đánh giá, mà để khơi gợi. Chính vì vậy, không khí lớp học trở nên thoải mái, cởi mở hơn; học sinh cảm thấy mình được lắng nghe và có quyền chia sẻ quan điểm cá nhân. Mỗi câu hỏi như một lời mời tham gia đối thoại, chứ không phải một bài kiểm tra căng thẳng.

Một đặc điểm quan trọng nữa là tính tương tác. Câu hỏi gợi mở thường khuyến khích học sinh trao đổi, tranh luận và hợp tác với nhau. Khi một học sinh đưa ra ý kiến, những bạn khác có thể phản hồi, bổ sung hoặc nhìn nhận theo hướng khác. Nhờ vậy, lớp học trở thành một diễn đàn học tập năng động – nơi tri thức được kiến tạo qua đối thoại thay vì ghi nhớ thụ động.

Cuối cùng, câu hỏi gợi mở giúp giáo viên hiểu học sinh sâu hơn. Thông qua cách các em diễn đạt, lập luận hoặc phản ứng trước một vấn đề, giáo viên có thể nhận ra cách tư duy, điểm mạnh, thậm chí là rào cản học tập của từng học sinh. Đó là lý do tại sao các chương trình đào tạo giáo viên hiện đại như TESOL hay CELTA luôn nhấn mạnh kỹ năng đặt câu hỏi mở – bởi nó không chỉ là phương pháp dạy học, mà còn là công cụ kết nối cảm xúc và trí tuệ giữa thầy và trò.

Tóm lại, câu hỏi gợi mở là loại câu hỏi mang trong mình sức mạnh của “sự lắng nghe và dẫn dắt”. Nó mở ra không gian để học sinh được nói, được suy nghĩ, được sai và được học lại – đúng với tinh thần của giáo dục khai phóng: “Không dạy điều phải nghĩ, mà dạy cách nghĩ.”

3. Phân biệt câu hỏi gợi mở và câu hỏi đóng

Trong quá trình dạy và học, việc đặt câu hỏi là một nghệ thuật quan trọng giúp giáo viên dẫn dắt học sinh khám phá tri thức. Tuy nhiên, không phải tất cả các câu hỏi đều mang lại hiệu quả giống nhau. Có hai dạng câu hỏi cơ bản thường được sử dụng trong lớp học: câu hỏi gợi mở (open-ended questions) và câu hỏi đóng (closed-ended questions). Dù cùng hướng đến mục tiêu kiểm tra hoặc kích thích tư duy của học sinh, hai dạng câu hỏi này lại khác nhau hoàn toàn về bản chất, mục đích và cách phản ứng mà chúng tạo ra.

Câu hỏi đóng là dạng câu hỏi có phạm vi trả lời giới hạn. Thông thường, học sinh chỉ cần đưa ra một câu trả lời ngắn gọn, chính xác – chẳng hạn như “Có” hoặc “Không”, hoặc lặp lại thông tin có sẵn trong bài học.

Ví dụ, khi giáo viên hỏi “Paris là thủ đô của nước nào?”, học sinh chỉ cần trả lời “Pháp” là xong. Loại câu hỏi này giúp kiểm tra kiến thức thực tế hoặc khả năng ghi nhớ thông tin, phù hợp trong những giai đoạn cần đánh giá nhanh mức độ nắm bài.

Tuy nhiên, điểm hạn chế của câu hỏi đóng là nó không tạo cơ hội cho học sinh phát triển tư duy phản biện hay sáng tạo. Mọi câu trả lời đều hướng đến sự đúng – sai rõ ràng, khiến học sinh chỉ dừng lại ở mức độ ghi nhớ (remembering) và hiểu (understanding) trong thang tư duy Bloom.

Ngược lại, câu hỏi gợi mở là loại câu hỏi khuyến khích học sinh tư duy, suy luận và thể hiện quan điểm cá nhân. Câu hỏi này không có đáp án duy nhất, mà mở ra nhiều hướng trả lời khác nhau tùy vào cách nhìn nhận của từng người.

Ví dụ, thay vì hỏi “Nhân vật chính có hành động đúng hay sai?”, giáo viên có thể hỏi “Nếu là nhân vật chính, em sẽ làm gì trong hoàn cảnh đó? Vì sao?”. Khi đó, học sinh không chỉ phải suy nghĩ mà còn phải lập luận, phản biện, thậm chí tự soi chiếu vào cảm xúc và kinh nghiệm sống của mình.  Chính điều này giúp lớp học trở nên sinh động, nơi mỗi câu trả lời đều mang màu sắc riêng và được tôn trọng như một quan điểm độc lập.

Sự khác biệt giữa hai loại câu hỏi này còn thể hiện rõ ở vai trò của giáo viên. Với câu hỏi đóng, giáo viên là người “giữ đáp án”, còn học sinh là người “tìm ra câu trả lời đúng”. Trong khi đó, với câu hỏi gợi mở, giáo viên đóng vai trò như người dẫn đường – khơi gợi, định hướng và khuyến khích học sinh tự mình khám phá câu trả lời. Khi đó, quá trình học trở thành một hành trình đối thoại hai chiều, thay vì là buổi “kiểm tra kiến thức một chiều” như ở lớp học truyền thống.

Ngoài ra, về mặt cảm xúc học tập, câu hỏi gợi mở giúp học sinh cảm thấy được tin tưởng và có giá trị. Khi các em được quyền thể hiện quan điểm, dù đúng hay sai, các em sẽ dần hình thành sự tự tin và cảm giác làm chủ quá trình học tập. Trong khi đó, nếu chỉ sử dụng câu hỏi đóng, học sinh dễ rơi vào trạng thái thụ động, sợ sai và chỉ trả lời theo “mẫu đúng” của giáo viên.

Một cách dễ hiểu, ta có thể hình dung: câu hỏi đóng giống như cánh cửa đã khóa sẵn, chỉ có một chiếc chìa khóa để mở, còn câu hỏi gợi mở là cánh cửa rộng mở, mời gọi học sinh khám phá nhiều con đường khác nhau. Cả hai đều cần thiết trong dạy học – câu hỏi đóng giúp củng cố kiến thức, còn câu hỏi gợi mở giúp phát triển tư duy.

Tuy nhiên, sự cân bằng giữa hai loại câu hỏi mới là yếu tố quyết định hiệu quả của bài giảng. Một tiết học chỉ toàn câu hỏi đóng sẽ khiến lớp học khô khan, trong khi chỉ có câu hỏi gợi mở mà thiếu định hướng rõ ràng có thể khiến học sinh bị lan man, không tập trung vào trọng tâm bài học.

Chính vì vậy, giáo viên hiện đại cần biết kết hợp linh hoạt giữa hai loại câu hỏi. Ở giai đoạn đầu, có thể dùng câu hỏi đóng để học sinh nắm chắc kiến thức nền, sau đó chuyển sang câu hỏi gợi mở nhằm phát triển khả năng suy luận và tự học.

Chẳng hạn, khi dạy một bài đọc tiếng Anh, giáo viên có thể bắt đầu bằng các câu hỏi đóng như “Who is the main character?” hoặc “Where does the story take place?”, rồi dần dẫn dắt sang các câu hỏi gợi mở như “Why do you think the author chose this ending?” hay “What would you do differently if you were in the same situation?”.

Như vậy, điểm khác biệt cốt lõi giữa câu hỏi gợi mở và câu hỏi đóng không chỉ nằm ở cấu trúc câu hỏi, mà còn ở mục tiêu sư phạm và tư duy người dạy. Câu hỏi đóng hướng đến việc kiểm tra kiến thức; câu hỏi gợi mở hướng đến việc khơi dậy tư duy. Một người giáo viên giỏi không chỉ biết hỏi “đúng câu hỏi”, mà còn biết hỏi theo cách khiến học sinh muốn suy nghĩ, muốn trả lời và muốn học hơn nữa.

4. Vai trò của câu hỏi gợi mở trong dạy học hiện đại

Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, khi việc dạy học không còn chỉ là “truyền đạt kiến thức” mà còn hướng tới phát triển năng lực toàn diện cho người học, câu hỏi gợi mở trở thành một công cụ sư phạm vô cùng quan trọng. Nếu câu hỏi đóng giúp giáo viên kiểm tra kiến thức, thì câu hỏi gợi mở chính là “chìa khóa” mở ra khả năng tư duy, sáng tạo và tự học của học sinh.

Trước hết, câu hỏi gợi mở đóng vai trò khơi gợi tư duy phản biện (critical thinking). Khi học sinh được đặt trước một câu hỏi không có đáp án duy nhất, các em buộc phải suy nghĩ, phân tích, so sánh và đưa ra quan điểm cá nhân. Quá trình này giúp học sinh không chỉ hiểu vấn đề mà còn học cách nhìn nhận nó từ nhiều góc độ khác nhau.

Ví dụ, thay vì hỏi “Nhân vật có hành động đúng không?”, giáo viên có thể hỏi “Theo em, hành động của nhân vật có thể hiểu theo những cách nào?”. Câu hỏi như vậy khiến học sinh phải đặt mình vào vị trí của nhân vật, cân nhắc các yếu tố hoàn cảnh, cảm xúc và giá trị đạo đức — từ đó phát triển năng lực tư duy phản biện một cách tự nhiên.

Bên cạnh đó, câu hỏi gợi mở còn giúp phát triển kỹ năng diễn đạt và giao tiếp cho học sinh. Khi trả lời, các em không thể chỉ nói “đúng” hay “sai”, mà phải giải thích, lập luận, thậm chí thuyết phục người nghe. Đây là cơ hội để học sinh rèn luyện khả năng nói logic, sử dụng ngôn ngữ có cảm xúc, và trình bày ý tưởng mạch lạc.

Với giáo viên tiếng Anh, điều này càng có ý nghĩa, bởi câu hỏi gợi mở giúp học sinh luyện tập kỹ năng nói (speaking) và tư duy bằng tiếng Anh (thinking in English) hiệu quả hơn nhiều so với các dạng câu hỏi có sẵn đáp án.

Một vai trò quan trọng khác là tăng mức độ tham gia và hứng thú của học sinh trong lớp học. Trong một tiết học chỉ toàn câu hỏi đóng, học sinh thường trả lời ngắn gọn rồi… im lặng. Nhưng khi giáo viên đặt ra một câu hỏi gợi mở như “Nếu em được thay đổi kết thúc câu chuyện này, em sẽ viết như thế nào?”, không khí lớp học lập tức trở nên sôi nổi hơn.

Mỗi học sinh có một góc nhìn khác nhau, và chính sự đa dạng ấy khiến các em cảm thấy ý kiến của mình được tôn trọng, được lắng nghe. Câu hỏi gợi mở, vì thế, không chỉ là công cụ dạy học mà còn là cách xây dựng văn hóa lớp học tôn trọng sự khác biệt và khuyến khích sáng tạo.

Ngoài ra, trong mô hình dạy học lấy người học làm trung tâm (learner-centered approach), câu hỏi gợi mở giúp giáo viên trở thành người dẫn dắt thay vì người “truyền đạt”. Thay vì nói cho học sinh biết “đáp án đúng là gì”, giáo viên đặt câu hỏi để học sinh tự tìm ra câu trả lời của mình.

Điều này giúp thay đổi mối quan hệ giữa thầy và trò: từ một chiều sang hai chiều, từ áp đặt sang khuyến khích khám phá. Nhờ vậy, học sinh trở nên chủ động hơn trong quá trình học, tự chịu trách nhiệm với suy nghĩ và kết luận của mình — đây chính là nền tảng của năng lực tự học và học suốt đời (lifelong learning) mà giáo dục hiện đại hướng tới.

Không chỉ dừng lại ở phạm vi lớp học, câu hỏi gợi mở còn có tác động mạnh mẽ đến tư duy và nhân cách của học sinh. Khi được khuyến khích đặt câu hỏi, phản biện và thể hiện chính kiến, học sinh sẽ dần hình thành thói quen suy nghĩ độc lập, biết lắng nghe người khác và sẵn sàng thay đổi khi có lý lẽ thuyết phục. Những phẩm chất ấy không chỉ giúp các em học tốt hơn mà còn là hành trang quý giá cho cuộc sống sau này — khi các em bước ra xã hội và đối mặt với những tình huống đòi hỏi tư duy linh hoạt, phản biện và sáng tạo.

Một vai trò khác ít được nhắc đến nhưng vô cùng quan trọng là tạo môi trường học an toàn về tâm lý (psychologically safe classroom). Với những câu hỏi mở, học sinh không sợ “bị sai”, vì không có câu trả lời duy nhất. Thay vì cảm thấy áp lực, các em thấy mình được lắng nghe và được tôn trọng. Chính điều này giúp học sinh tự tin hơn khi phát biểu, đặc biệt là những em rụt rè, ít nói. Một lớp học nơi mọi ý kiến đều được đón nhận chính là nền tảng của sự phát triển cảm xúc tích cực (emotional intelligence) – yếu tố không thể thiếu trong giáo dục hiện đại.

Cuối cùng, từ góc nhìn của giáo viên, câu hỏi gợi mở cũng là một công cụ đánh giá quá trình học (formative assessment) cực kỳ hiệu quả. Khi học sinh trả lời, giáo viên có thể quan sát cách các em suy nghĩ, lập luận, sử dụng kiến thức, từ đó nắm được mức độ hiểu bài thực tế. Điều này giúp giáo viên điều chỉnh bài giảng, thiết kế hoạt động học phù hợp hơn, thay vì chỉ dựa vào điểm số.

Như vậy, có thể thấy rằng vai trò của câu hỏi gợi mở không chỉ nằm ở việc làm cho lớp học thú vị hơn, mà còn ở việc tạo nên một môi trường học tập có chiều sâu, nhân văn và hướng đến phát triển toàn diện con người. Khi được sử dụng đúng cách, câu hỏi gợi mở sẽ trở thành cầu nối giữa kiến thức và tư duy, giữa thầy và trò, giữa học và hành.

Một lớp học nơi học sinh được khuyến khích đặt câu hỏi, tranh luận và tự tin thể hiện ý kiến — đó không chỉ là dấu hiệu của một giờ học thành công, mà còn là minh chứng cho một nền giáo dục tiến bộ, lấy người học làm trung tâm. Và để đạt được điều đó, mọi giáo viên cần hiểu rõ sức mạnh của câu hỏi gợi mở – công cụ nhỏ bé nhưng có thể thay đổi hoàn toàn cách học và cách nghĩ của học sinh.

Kết luận

Câu hỏi gợi mở không chỉ là một kỹ thuật sư phạm, mà là một triết lý dạy học hiện đại: Dạy cách tư duy thay vì chỉ dạy câu trả lời. Một giáo viên biết đặt câu hỏi hay là người có thể biến mỗi tiết học thành một cuộc trò chuyện, mỗi bài giảng thành một hành trình khám phá.

Trong thế giới giáo dục đang chuyển mình mạnh mẽ, việc sử dụng câu hỏi gợi mở chính là chìa khóa giúp học sinh học sâu, hiểu lâu và phát triển năng lực tự học suốt đời.

👉 Nếu bạn đang mong muốn nâng cao kỹ năng giảng dạy, đồng thời sở hữu chứng chỉ TESOL Quốc tế uy tín, hãy để ETP TESOL đồng hành. Chúng tôi không chỉ mang đến chương trình học chất lượng, mà còn là một cộng đồng giáo viên đầy nhiệt huyết – nơi bạn được học hỏi, kết nối và phát triển bền vững.

Hãy để ETP TESOL đồng hành cùng bạn trên hành trình chinh phục khoá học TESOL Quốc tế tại Việt Namvà khởi đầu sự nghiệp giảng dạy tiếng Anh chuyên nghiệp. Hãy liên hệ ngay hôm nay để được tư vấn chi tiết về chương trình học TESOL Quốc tế tại Việt Nam, lịch khai giảng và những ưu đãi đặc biệt đang áp dụng.

Bạn có thể tìm đọc thêm về ETP TESOL tại: ETP TESOL VỮNG BƯỚC SỰ NGHIỆP GIÁO VIÊN TIẾNG ANH

Tìm hiểu thêm

• Nhận ngay Ebook ETP TESOL TẶNG bạn
• 7 Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo AI trong giáo dục
• [Thầy cô hỏi, ETP TESOL trả lời #4] Phương pháp hiệu quả để thúc đẩy động lực học tập cho học viên đi làm bận rộn?
• [Thầy cô hỏi, ETP TESOL trả lời #3] Làm thế nào để giáo viên có thể giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhanh chóng và nhớ lâu hơn?
• Chuyên mục “Thầy cô hỏi, ETP TESOL trả lời”