Tìm hiểu extrinsic là gì, ý nghĩa của extrinsic trong giáo dục, tâm lý học và động lực học. Phân biệt extrinsic và intrinsic chi tiết, dễ hiểu, chuẩn SEO.

1. Extrinsic là gì?

Extrinsic là một thuật ngữ tiếng Anh mang nghĩa “bên ngoài”, “đến từ yếu tố ngoại cảnh”. Trong các lĩnh vực như tâm lý học, giáo dục và quản trị, extrinsic thường được dùng để chỉ những động lực, yếu tố hoặc phần thưởng đến từ bên ngoài cá nhân, không xuất phát từ nhu cầu hay niềm yêu thích nội tại.

Ngay từ khi bắt đầu tiếp cận khái niệm này, có thể hiểu đơn giản rằng extrinsic liên quan đến những tác động bên ngoài thúc đẩy hành vi của con người. Những yếu tố như điểm số, tiền thưởng, lời khen, danh hiệu hay hình phạt đều được xem là extrinsic vì chúng không nằm trong bản thân hành động, mà đến từ môi trường xung quanh.

2. Nguồn gốc và ý nghĩa của Extrinsic

Thuật ngữ extrinsic có nguồn gốc từ tiếng Latin extrinsecus, mang nghĩa là “ở bên ngoài” hoặc “xuất phát từ yếu tố bên ngoài”. Khi đi vào tiếng Anh học thuật, extrinsic được sử dụng như một tính từ để mô tả những yếu tố, nguyên nhân hoặc động lực không bắt nguồn từ bản thân sự vật hay cá nhân, mà đến từ môi trường xung quanh. Chính ý nghĩa cốt lõi này đã giúp extrinsic trở thành một khái niệm quan trọng trong nhiều lĩnh vực như tâm lý học, giáo dục, triết học và khoa học xã hội.

Về mặt ngữ nghĩa, extrinsic thường được dùng để đối lập với intrinsic, tức là những yếu tố nội tại, xuất phát từ bên trong. Nếu intrinsic phản ánh động lực, giá trị hoặc ý nghĩa vốn có của một hành động, thì extrinsic lại nhấn mạnh đến những tác động từ bên ngoài như phần thưởng, sự công nhận, áp lực xã hội hoặc các yếu tố vật chất. Sự phân biệt này giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn lý do con người hành động, học tập hoặc làm việc trong những hoàn cảnh khác nhau.

Trong quá trình phát triển của khoa học hành vi, extrinsic dần được mở rộng ý nghĩa và không chỉ dừng lại ở việc mô tả nguồn gốc bên ngoài. Thuật ngữ này còn được dùng để giải thích cách môi trường tác động đến hành vi con người, đặc biệt là cách các yếu tố bên ngoài có thể thúc đẩy, điều chỉnh hoặc kiểm soát hành động của cá nhân.

Chẳng hạn, trong giáo dục, extrinsic thường gắn liền với điểm số, bằng khen, phần thưởng hoặc sự đánh giá từ giáo viên và xã hội. Những yếu tố này không nằm trong bản thân quá trình học, nhưng lại có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thái độ và nỗ lực của người học.

Ý nghĩa của extrinsic vì thế không mang tính tiêu cực hay tích cực tuyệt đối. Thay vào đó, nó phản ánh một khía cạnh rất thực tế của đời sống con người, nơi mà hành vi thường chịu tác động từ những điều kiện bên ngoài. Hiểu đúng về extrinsic giúp giáo viên, nhà quản lý và nhà nghiên cứu biết cách sử dụng các yếu tố bên ngoài một cách hợp lý, từ đó tạo ra động lực ban đầu, duy trì sự cố gắng và định hướng hành vi theo mục tiêu mong muốn.

Trong bối cảnh hiện đại, extrinsic không còn bị xem là động lực “thấp kém” so với intrinsic, mà được nhìn nhận như một phần tất yếu trong quá trình phát triển hành vi. Khi được áp dụng đúng cách, extrinsic có thể trở thành cầu nối quan trọng, giúp con người từng bước chuyển từ động lực bên ngoài sang động lực bên trong, từ đó đạt được sự phát triển bền vững trong học tập, công việc và cuộc sống.

3. Extrinsic trong tâm lý học

Trong lĩnh vực tâm lý học, extrinsic được nhắc đến chủ yếu thông qua khái niệm động lực bên ngoài, hay còn gọi là extrinsic motivation. Đây là dạng động lực thúc đẩy con người hành động không phải vì niềm vui, sự hứng thú hay giá trị nội tại của bản thân hành động, mà vì những yếu tố đến từ môi trường bên ngoài. Những yếu tố này có thể là phần thưởng vật chất, sự công nhận, lời khen, địa vị xã hội hoặc thậm chí là việc tránh bị phạt hay chịu hậu quả tiêu cực.

Theo quan điểm của các nhà tâm lý học hành vi, extrinsic đóng vai trò như một lực kích thích mạnh mẽ giúp con người bắt đầu hoặc duy trì một hành vi nhất định. Khi một cá nhân biết rằng hành động của mình sẽ dẫn đến một kết quả cụ thể, chẳng hạn như nhận được phần thưởng hoặc đạt được sự đánh giá tích cực, họ sẽ có xu hướng lặp lại hành động đó nhiều lần. Chính cơ chế này giúp extrinsic trở thành công cụ hiệu quả trong việc hình thành thói quen, điều chỉnh hành vi và thúc đẩy hiệu suất trong nhiều lĩnh vực của đời sống.

Trong các nghiên cứu hiện đại, đặc biệt là trong Thuyết Tự Quyết (Self-Determination Theory), extrinsic không bị xem là đối lập hoàn toàn với sự phát triển cá nhân. Ngược lại, extrinsic được nhìn nhận như một dạng động lực có thể chuyển hóa.

Ban đầu, con người có thể hành động vì phần thưởng hoặc áp lực bên ngoài, nhưng theo thời gian, nếu được định hướng đúng, họ có thể dần nội hóa những giá trị đó và biến chúng thành động lực bên trong. Ví dụ, một học sinh ban đầu học tập để đạt điểm cao, nhưng sau đó có thể phát triển niềm yêu thích thực sự đối với kiến thức và việc học.

Trong tâm lý học ứng dụng, extrinsic được sử dụng rộng rãi trong giáo dục, quản trị nhân sự và trị liệu hành vi. Các chương trình khen thưởng, hệ thống đánh giá hay phản hồi tích cực đều dựa trên nguyên lý extrinsic để thúc đẩy hành vi mong muốn. Tuy nhiên, các nhà tâm lý học cũng nhấn mạnh rằng extrinsic cần được sử dụng một cách cân bằng. Nếu lạm dụng hoặc sử dụng không phù hợp, động lực bên ngoài có thể làm suy giảm động lực nội tại, khiến cá nhân chỉ hành động khi có phần thưởng.

Tóm lại, extrinsic trong tâm lý học là một yếu tố quan trọng giúp giải thích cách môi trường tác động đến hành vi con người. Khi được hiểu và áp dụng đúng cách, extrinsic không chỉ hỗ trợ việc thay đổi hành vi trong ngắn hạn mà còn góp phần vào quá trình phát triển động lực bền vững, giúp con người học tập, làm việc và phát triển bản thân một cách hiệu quả hơn.

4. Extrinsic motivation và vai trò trong học tập

Trong môi trường giáo dục, extrinsic motivation đóng một vai trò vô cùng quan trọng, đặc biệt ở giai đoạn đầu của quá trình học tập. Khi người học chưa hình thành được hứng thú nội tại đối với môn học hay nội dung kiến thức, các yếu tố extrinsic như điểm số, lời khen, phần thưởng hay sự ghi nhận từ giáo viên và gia đình thường trở thành động lực chính thúc đẩy họ tham gia vào hoạt động học. Nhờ những tác động bên ngoài này, người học có thêm lý do để bắt đầu, duy trì và hoàn thành nhiệm vụ học tập.

Ở bậc học phổ thông, extrinsic motivation thường thể hiện rất rõ thông qua hệ thống đánh giá và khen thưởng. Điểm cao, giấy khen hay sự công nhận trước tập thể không chỉ mang giá trị vật chất hoặc hình thức, mà còn tạo cảm giác thành công và được trân trọng cho học sinh. Những trải nghiệm tích cực này góp phần củng cố niềm tin của người học vào khả năng của bản thân, từ đó giúp họ sẵn sàng nỗ lực hơn trong các hoạt động học tập tiếp theo.

Trong giáo dục đại học và đào tạo nghề, extrinsic motivation tiếp tục giữ vai trò định hướng. Các yếu tố như học bổng, cơ hội việc làm, bằng cấp hay triển vọng nghề nghiệp trong tương lai đều là những động lực bên ngoài mạnh mẽ. Chúng giúp người học xác định mục tiêu rõ ràng và duy trì sự kiên trì trong quá trình học tập dài hạn, ngay cả khi gặp khó khăn hoặc áp lực. Trong bối cảnh này, extrinsic không chỉ đơn thuần là phần thưởng tức thời mà còn gắn liền với lợi ích lâu dài.

Tuy nhiên, các nhà giáo dục hiện đại nhấn mạnh rằng extrinsic motivation chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi được sử dụng đúng cách. Nếu quá tập trung vào phần thưởng hoặc điểm số, người học có thể hình thành thói quen học vì thành tích hơn là vì hiểu biết. Do đó, extrinsic cần được kết hợp hài hòa với việc nuôi dưỡng động lực nội tại, chẳng hạn như khơi gợi sự tò mò, tạo cơ hội cho người học khám phá và trải nghiệm thành công thực chất trong quá trình học.

Nhìn chung, extrinsic motivation trong học tập không phải là yếu tố thay thế cho động lực nội tại, mà là bước đệm quan trọng giúp người học tiếp cận tri thức. Khi được thiết kế và triển khai hợp lý, extrinsic có thể hỗ trợ mạnh mẽ cho việc hình thành thái độ học tập tích cực, từ đó tạo nền tảng để người học phát triển niềm yêu thích và sự chủ động trong học tập về lâu dài.

5. So sánh Extrinsic và Intrinsic motivation

Khi nghiên cứu về động lực con người, extrinsic motivation và intrinsic motivation thường được đặt cạnh nhau để làm rõ sự khác biệt trong nguồn gốc và cách thức tác động đến hành vi. Sự phân biệt này không nhằm đánh giá động lực nào “tốt” hay “xấu” hơn, mà giúp hiểu sâu hơn về lý do con người hành động trong những bối cảnh khác nhau.

Extrinsic motivation xuất phát từ các yếu tố bên ngoài cá nhân, chẳng hạn như phần thưởng, sự công nhận, điểm số hoặc áp lực xã hội. Khi chịu tác động của extrinsic, con người thường hướng đến kết quả đạt được sau hành động hơn là bản thân quá trình thực hiện. Ví dụ, một học sinh học chăm chỉ để đạt điểm cao hoặc nhận lời khen từ giáo viên là đang chịu ảnh hưởng của động lực bên ngoài. Loại động lực này có ưu điểm là dễ kích hoạt, tạo hiệu quả nhanh và phù hợp với những nhiệm vụ mà người học chưa có hứng thú sẵn có.

Ngược lại, intrinsic motivation bắt nguồn từ sự yêu thích, tò mò hoặc niềm vui nội tại khi thực hiện một hành động. Khi được thúc đẩy bởi động lực nội tại, con người thường cảm thấy hứng thú với chính quá trình học tập hay làm việc, không quá phụ thuộc vào phần thưởng hay sự đánh giá từ bên ngoài. Một người học ngoại ngữ vì đam mê khám phá văn hóa hoặc niềm vui giao tiếp là ví dụ điển hình của intrinsic motivation. Loại động lực này thường gắn liền với sự bền vững, khả năng tự học và sự phát triển lâu dài.

Về mặt tác động tâm lý, extrinsic motivation có xu hướng điều chỉnh hành vi trong ngắn hạn, trong khi intrinsic motivation lại nuôi dưỡng sự gắn bó lâu dài với hoạt động. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là extrinsic kém hiệu quả. Trong nhiều trường hợp, extrinsic đóng vai trò như chất xúc tác ban đầu, giúp cá nhân bắt đầu hành động và từng bước tiếp cận nhiệm vụ. Khi môi trường học tập hoặc làm việc được thiết kế hợp lý, động lực bên ngoài có thể dần được nội hóa, chuyển hóa thành động lực nội tại.

Trong thực tế giáo dục và quản lý, sự kết hợp hài hòa giữa extrinsic và intrinsic motivation được xem là chiến lược tối ưu. Extrinsic giúp định hướng, tạo cấu trúc và khuyến khích hành vi mong muốn, trong khi intrinsic giúp duy trì sự hứng thú, sáng tạo và cam kết lâu dài. Việc hiểu rõ sự khác biệt và mối quan hệ giữa hai loại động lực này giúp giáo viên, nhà quản lý và cá nhân đưa ra những quyết định phù hợp nhằm tối ưu hiệu quả học tập và làm việc.

6. Ưu điểm và hạn chế của Extrinsic motivation

Extrinsic motivation mang lại nhiều lợi ích rõ rệt trong việc thúc đẩy hành vi, đặc biệt trong những bối cảnh mà cá nhân chưa có động lực nội tại hoặc chưa thực sự hứng thú với nhiệm vụ đang thực hiện. Một trong những ưu điểm lớn nhất của extrinsic là khả năng tạo ra tác động nhanh chóng. Khi con người nhìn thấy phần thưởng cụ thể hoặc kết quả rõ ràng từ hành động của mình, họ có xu hướng bắt đầu và duy trì hành vi một cách chủ động hơn. Điều này đặc biệt hiệu quả trong giáo dục, đào tạo nghề và môi trường làm việc có mục tiêu rõ ràng.

Bên cạnh đó, extrinsic motivation giúp thiết lập trật tự, kỷ luật và định hướng hành vi. Thông qua các hình thức đánh giá, khen thưởng hoặc phản hồi từ bên ngoài, cá nhân hiểu rõ điều gì được mong đợi và tiêu chuẩn cần đạt được. Nhờ vậy, extrinsic góp phần hình thành thói quen học tập và làm việc, đặc biệt với những nhiệm vụ mang tính lặp lại hoặc đòi hỏi sự kiên trì trong thời gian dài. Trong nhiều trường hợp, động lực bên ngoài còn giúp tăng cảm giác an toàn và công bằng, khi mọi nỗ lực đều được ghi nhận một cách rõ ràng.

Tuy nhiên, extrinsic motivation cũng tồn tại những hạn chế nhất định nếu không được sử dụng đúng cách. Khi cá nhân quá phụ thuộc vào phần thưởng hoặc sự công nhận, họ có thể mất đi sự chủ động và niềm vui nội tại trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Điều này dẫn đến việc hành vi chỉ xuất hiện khi có phần thưởng, và dễ dàng chấm dứt khi yếu tố extrinsic bị loại bỏ. Trong giáo dục, tình trạng này có thể khiến người học học vì điểm số thay vì vì hiểu biết.

Ngoài ra, việc lạm dụng extrinsic motivation có thể làm suy giảm động lực nội tại, đặc biệt khi phần thưởng được sử dụng như công cụ kiểm soát hơn là khích lệ. Khi cá nhân cảm thấy bị ép buộc hoặc đánh giá quá mức, họ có xu hướng giảm sự sáng tạo và tinh thần tự chủ. Điều này cho thấy extrinsic cần được triển khai linh hoạt, kết hợp với việc tạo môi trường học tập tích cực, nơi người học cảm thấy được tôn trọng và có cơ hội phát triển năng lực cá nhân.

Tóm lại, extrinsic motivation là một công cụ mạnh mẽ nhưng không mang tính toàn diện. Khi được sử dụng hợp lý, extrinsic có thể hỗ trợ hiệu quả cho việc khởi động hành vi và duy trì nỗ lực. Ngược lại, nếu thiếu cân nhắc, nó có thể gây ra sự phụ thuộc và làm giảm chất lượng động lực lâu dài. Việc hiểu rõ cả ưu điểm lẫn hạn chế của extrinsic là nền tảng quan trọng để áp dụng động lực bên ngoài một cách hiệu quả và bền vững.

Kết luận

Extrinsic và đặc biệt là extrinsic motivation giữ vai trò quan trọng trong việc lý giải hành vi, học tập và hiệu suất làm việc của con người. Thông qua các yếu tố tác động từ bên ngoài như phần thưởng, sự công nhận hay đánh giá xã hội, extrinsic giúp kích hoạt hành động, duy trì nỗ lực và định hướng mục tiêu rõ ràng.

Dù không mang tính bền vững như động lực nội tại, extrinsic vẫn là bước đệm cần thiết, nhất là trong giai đoạn khởi đầu của quá trình học tập và phát triển. Khi được sử dụng hợp lý và kết hợp hài hòa với intrinsic motivation, extrinsic có thể góp phần xây dựng môi trường học tập và làm việc tích cực, hiệu quả và lâu dài.

👉 Nếu bạn đang mong muốn nâng cao kỹ năng giảng dạy, đồng thời sở hữu chứng chỉ TESOL Quốc tế uy tín, hãy để ETP TESOL đồng hành. Chúng tôi không chỉ mang đến chương trình học chất lượng, mà còn là một cộng đồng giáo viên đầy nhiệt huyết – nơi bạn được học hỏi, kết nối và phát triển bền vững.

Hãy để ETP TESOL đồng hành cùng bạn trên hành trình chinh phục khoá học TESOL Quốc tế tại Việt Namvà khởi đầu sự nghiệp giảng dạy tiếng Anh chuyên nghiệp. Hãy liên hệ ngay hôm nay để được tư vấn chi tiết về chương trình học TESOL Quốc tế tại Việt Nam, lịch khai giảng và những ưu đãi đặc biệt đang áp dụng.

Bạn có thể tìm đọc thêm về ETP TESOL tại: ETP TESOL VỮNG BƯỚC SỰ NGHIỆP GIÁO VIÊN TIẾNG ANH

Tìm hiểu thêm

• Nhận ngay Ebook ETP TESOL TẶNG bạn
• 7 Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo AI trong giáo dục
• [Thầy cô hỏi, ETP TESOL trả lời #4] Phương pháp hiệu quả để thúc đẩy động lực học tập cho học viên đi làm bận rộn?
• [Thầy cô hỏi, ETP TESOL trả lời #3] Làm thế nào để giáo viên có thể giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhanh chóng và nhớ lâu hơn?
• Chuyên mục “Thầy cô hỏi, ETP TESOL trả lời”